સંઘના સહસરકાર્યવાહ મા. મનમોહનજી વૈદ્ય તેમનો પ્રતિભાવ આપે છે
સંઘને શ્રી ગુરુજી કે પુસ્તકોં કો નકાર દિયા યહ સહી નહીં હૈ : રા. સ્વ. સંઘના સહસરકાર્યવાહ મા. શ્રી મનમોહન વૈદ્ય
દિલ્હી કે વિજ્ઞાન ભવન મેં આયોજિત સરસંઘચાલક ડૉ. મોહન ભાગવતજી કી તીન દિવસીય વ્યાખ્યાનમાલા, ભવિષ્ય કા ભારત : સંઘ કા દૃષ્ટિકોણ પૂર્ણતયા સફલ રહી. ઇસ વ્યાખ્યાનમાલા મેં પ્રતિપાદિત વિષયોં કી કુછ ચર્ચા અભી ભી ચલ રહી હૈ. શ્રોતાઓં મેં જ્યાદાતર નયે લોગ થે ઇસલિએ ઉન્હેં સંઘ કી જાનકારી યા તો નહીં થી, બહુત કમ થી યા ભ્રામક થી. ઇસલિયે અનેકોં કો યહ અચ્છા તો લગા પર સાથ સાથ અચરજ ભી હુઆ કિ ક્યા સંઘ સહી મેં ઐસા હૈ ?
સંઘ કે, રાષ્ટ્રીય વિચાર કે વિરોધકોં કે તો માનો હોશ ઉડ ગયે. જિન મનગઢંત બાતોં કો જોર-શોર સે પ્રચારિત કર વે અબ તક વિરોધી પ્રચાર કર રહે થે ઉનકા વહ કાલ્પનિક ધરાતલ હી ઢહ ગયા. ફિર ભી મન કા ખુલાપન ના હોને સે ઔર જાનને કી પ્રામાણિક ઇચ્છા નહીં હોને સે ઉનકા વહી ઘિસા-પીટા તર્ક ઔર વિરોધ ચલ રહા હૈ. ઇન વામપંથી મૂલ કે વિરોધ કા સામના કરતે કરતે કુછ સંઘસમર્થક યા કુછ સ્વયંસેવક ભી ઉનકે જૈસા હી સોચને લગતે હૈ, એસા ભી આશ્ર્ચર્યજનક અનુભવ ઇસ દૌરાન હુઆ.
એક બાત કો લેકર અધિક હર્ષ યા આશ્ર્ચર્ય પ્રકટ હો રહા હૈ કિ ઇીક્ષભવ જ્ઞર વિંજ્ઞીલવતિંકો લેકર જો સ્પષ્ટતા સરસંઘચાલક ને દી ઉસકા એક અર્થ યહ લગાયા જા રહા હૈ કિ સંઘને શ્રી ગુરુજી કે ઇસ પુસ્તક કો નકાર દિયા યા શ્રી ગુરુજી કો હી નકાર દિયા હૈ, યહ સહી નહીં હૈ.
ઇીક્ષભવ જ્ઞર વિંજ્ઞીલવતિં શ્રી ગુરુજી કે સરસંઘચાલક બનને કે બાદ (૧૯૪૦ મેં) વિભિન્ન વિષયોં પર વ્યક્ત કિએ વિચારોં કા સંકલન હૈ. ઇસકા પહલા સંસ્કરણ ૧૯૬૬ મેં પ્રકાશિત હુઆ થા. ઇનમેં સંકલિત કઈ વિચારોં કી પૃષ્ઠભૂમિ ઉસ સમય કે સંદર્ભ ઔર સ્થિતિયાં થી. યહ કાલખંડ ભારત કે ઔર સંઘ કે ઇતિહાસ કા વિશિષ્ટ મહત્ત્વપૂર્ણ કાલખંડ રહા હૈ. ઇસલિએ ઉસ સમય પ્રગટ કિયે વિચારોં કો ઉસ સમય કી ઘટનાઓં કે સાથ સમઝના ચાહિએ.
ડૉક્ટર હેગડેવારજી કી મૃત્યુ કે પશ્ર્ચાત જબ શ્રી ગુરુજી કે કંધો પર સંઘકાર્ય કો વિસ્તાર એવમ્ દિશા દેને કા ગુરુભાર આયા થા તબ શ્રી ગુરુજી કી આયુ મહજ ૩૪ વર્ષ કી થી. સંઘ કાર્ય કો દેશવ્યાપી બનાના થા. પાકિસ્તાન કી માંગને જોર પકડ લિયા થા. ૧૯૪૨ કે ભારત છોડો આંદોલન મેં સ્થાન-સ્થાન પર સ્વયંસેવક સહભાગી હુએ થે. અનેકોં કો સશ્રમ કારાવાસ યા કહીં મૃત્યુદંડ કી સજા ભી હુઈ થી. પાકિસ્તાન કી માંગ કો લે કર હી ૧૯૪૬ કે ચુનાવ હુએ થે. મુસ્લિમ બહુલ ક્ષેત્રો મેં હિંદુ સમાજ પર આક્રમણ હો રહે થે. ‘ડાયરેક્ટ એક્શન’ કે કારણ બંગાલ મેં હિન્દુઓં કા મહાભીષણ નરસંહાર હુઆ થા. ભારત કો સ્વાધીનતા તો પ્રાપ્ત હુઈ કિંતુ સાથ હી દુર્દૈવ સે ભારત કા વિભાજન હુઆ. નયે પાકિસ્તાન મેં હિન્દુઓં કા ભીષણ કત્લ-એ-આમ શુ હુઆ. લાખોં કી સંખ્યા મેં અપને હી દેશ મેં હિન્દુઓ કો નિર્વાસિત હોકર આના પડા. ઉનકી સુધ લેને કે લિયે સ્વયંસેવકોં ને અપના સર્વસ્વ લગા દિયા. સ્વયંસેવકોં કે અલાવા ઔર કોઈ સહારા નિર્વાસિતોં કે લિયે નહીં થા. મહાત્મા ગાંધીજી કી હત્યા હોને સે પૂરા દેશ સ્તબ્ધ થા. ઇસકા જૂઠા આરોપ ગઢકર સંઘ પર પ્રતિબંધ લગાયા ગયા. યહ સ્વતંત્ર ભારત કી દ્વેષપૂર્ણ ગંદી રાજનીતિ કી શુરુઆત થી. સરકાર આરોપ સિદ્ધ ભી નહીં કર રહી થી. બાતચીત કે સભી માર્ગ બંધ હોને પર સ્વયંસેવકોને ઇસ અન્યાય કે ખિલાફ અભૂતપૂર્વ શાંતિપૂર્ણ સત્યાગ્રહ કિયા. અંતત: પ્રતિબંધ હટાયા ગયા. કમ્યુનિસ્ટ આંદોલન કા પ્રભાવ બઢ રહા થા. ઉસકે માધ્યમ સે દેશ મેં વિભાનજકારી તત્ત્વ સક્રિય હો ગયે થે. ૧૯૬૨ મેં ચીન કે આક્રમણ ઔર ભારતીય સેના કી ઘોર પરાજય સે નિરાશા કા વાતાવરણ થા. કમ્યુનિસ્ટોં ને ખૂલકર ચીન કા સમર્થન કિયા. ક્ધવર્જન કેન્દ્રિત ઈસાઈ ગતિવિધિ તેજ હો ગયી થી. ન્યાયમૂર્તિ નિયોગી આયોગ ને અપની જાંચ કે બાદ જો રિપોર્ટ દી ઉસ કે કારણ હી મધ્યપ્રદેશ ઔર તત્કાલીન ઉડીસા (ઓડિશા) મેં કોંગ્રેસ કા શાસન હોતે હુએ ભી ‘એન્ટી ક્ધવર્જન’ કાનૂન બનાયા ગયા. ચર્ચ કી શહ પર ઇસકા વિરોધ ભી હુઆ. ઇસ કાલખંડમેં શ્રી ગુરુજી દ્વારા સમય-સમય પર સ્વયંસેવક ઔર નાગરિકોં કે સામને પ્રકટ કિયે વિચારોં કા સંકલન ઇીક્ષભવ જ્ઞર વિંજ્ઞીલવતિં કે રૂપ મેં પ્રકટ હુઆ.
શ્રી ગુરુજી ઉસકે બાદ ભી ૧૮ વર્ષ તક વિભિન્ન વિષયોં પર માર્ગદર્શન કરતે રહે. ઇસ કાલખંડ મેં વ્યક્ત કિયે શ્રી ગુરુજી કે વિચારોં કા સંકલન ઇીક્ષભવ જ્ઞર વિંજ્ઞીલવતિં મેં નહીં હૈ. ઇસીલીએ શ્રી ગુરુજી કે જન્મશતાબ્દી વર્ષ મેં શ્રી ગુરુજી કે વિચારોં કા સમગ્ર સંકલન ૧૨ ખંડો મેં ૨૦૦૬ મેં પ્રકાશિત હુઆ. યહ પઢને લાયક હૈ. ઇસકા અધ્યયન કિસી સંઘ વિરોધક ને કિયા હો એસા ઉલ્લેખ નહીં આતા હૈ. ૧૨ ખંડો મેં જો વિચાર હૈ ઉનકા સારપ એક પુસ્તક રુપ મેં પ્રકાશિત હુઆ હૈ ‘શ્રી ગુરુજી : દૃષ્ટિ એવમ્ દર્શન.’ સરસંઘચાલક ને ઈસી પુસ્તક કો પઢને કા આવાહ્ન કિયા હૈ. ઇસમેં શ્રી ગુરુજી કે વિચારોં કો નકારને કી બાત કહાં આતી હૈ ?
ઉસ કાર્યક્રમ મેં Bunch of thoughts કા સંદર્ભ દેકર મુસલમાનોં કે બારે મેં સંઘ કા વિચાર ક્યા હૈ યહ પૂછા ગયા. સરસંઘચાલકજી ને જો ઉત્તર દિયા વહી બાત સ્વયં શ્રી ગુરુજીને ડૉક્ટર સૈફુદ્દીન જિલાનીકો દિએ સાક્ષાત્કાર મેં કહી હૈ.
(ડૉ. સૈફુદ્દીન જિલાની મૂળ ઈરાનના હતા, પરંતુ ભારતમાં આવી સ્થાયી થયા હતા. તેઓ ભારતના જાણીતા પત્રકાર હતા. ગુરુજી સાથેની તેમની આ મુલાકાત તા. ૩૦ જાન્યુઆરી, ૧૯૭૧ના દિવસે કલકત્તા ખાતે થઈ હતી.) વહ સાક્ષાત્કાર યા તો સંઘવિરોધકોં ને પઢા નહીં હૈ યા જાનબૂઝકર ભુલાયા ગયા હૈ. ઇસ મુલાકાત કા અંતિમ ભાગ ઐસા હૈ.
ડૉ. જિલાની : ભારતીયકરણ પર બહુત ચર્ચા હુઈ, ભ્રમ ભી બહુત નિર્માણ હુએ, ક્યા આપ બતા સકેંગે કિ યે ભ્રમ કૈસે દૂર કિયે જા સકેંગે ?
શ્રી ગુરુજી : ભારતીયકરણ કી ઘોષણા જનસંઘ દ્વારા કી ગઈ, કિંતુ ઇસ મામલે મેં સંભ્રમ ક્યોં હોના ચાહિએ ? ભારતીયકરણ કા અર્થ સબકો હિન્દુ બનાના તો હૈ નહીં.
હમ સભી કો યહ સત્ય સમઝ લેના ચાહિયે કિ હમ ઇસી ભૂમિ કે પુત્ર હૈ. અત: ઇસ વિષય મેં અપની નિષ્ઠા અવિચલ રહના અનિવાર્ય હૈ. હમ સબ એક હી માનવસમૂહ કે અંગ હૈ, હમ સબકે પૂર્વજ એક હી હૈ, ઇસલિયે હમ સબકી આકાંક્ષાયેં ભી એક સમાન હૈ - ઇસે સમઝના હી સહી અર્થો મેં ભારતીયકરણ હૈ.
ભારતીયકરણ કા યહ અર્થ નહીં કિ કોઈ અપની પૂજા-પદ્ધતિ ત્યાગ દે. યહ બાત હમને કભી નહીં કહી ઔર કભી કહેંગે ભી નહીં. હમારી તો યહ માન્યતા હૈ કિ ઉપાસના કી એક હી પદ્ધતિ સંપૂર્ણ માનવજાતિ કે લિયે સુવિધાજનક નહીં.
ડૉ. જિલાની : આપકી બાત સહી હૈ. બિલકુલ સૌ ફિસદી સહી હૈ. અત: ઇસ સ્પષ્ટીકરણ કે લિયે મૈં આપકા બહુત હી કૃતજ્ઞ હૂં.
શ્રી ગુરુજી : ફિર ભી મુઝે સંદેહ હૈ કિ સબ બાતેં મૈં સ્પષ્ટ કર સકા હૂં યા નહીં.
ડૉ. જિલાની : કોઈ બાત નહીં. આપને અપની ઔર સે બહુત અચ્છી તરહ સે સ્પષ્ટ કિયા હૈ. કોઈ ભી વિચારશીલ ઔર ભલા આદમી આપસે અસહમત નહીં હોગા. ક્યા આપકો ઐસા નહીં લગતા કિ અપને દેશ કા જાતીય બેસુરાપન સમાપ્ત કરને કા ઉપાય ઢૂંઢને મેં આપકો સહયોગ દે સકેં, ઐસે મુસ્લિમ નેતાઓં કી ઔર આપકી બૈઠક આયોજિત કરને કા અબ સમય આ ગયા હૈ ? એસે નેતાઓ સે ભેંટ કરના ક્યા આપ પસંદ કરેંગે ?
શ્રી ગુરુજી : કેવલ પસંદ હી નહીં કરુંગા. એસી ભેંટ કા મૈં સ્વાગત કરુંગા.
ઇસી તરહ પત્રકાર શ્રી ખુશવંત સિંહને ભી શ્રી ગુરુજી કા સાક્ષાત્કાર લિયા. ઇસે પઢેંગે તો ભી શ્રી ગુરુજી કે બારે મેં જો ધારણા વામપંથી પ્રચારિત કર રહે હૈં વહ બદલ જાયેગી. યહ સાક્ષાત્કાર ભી ૧૯૭૨ કા હૈ. ઇસ સાક્ષાત્કાર કે બારે મેં શ્રી ખુશવંત સિંહ લિખતે હૈં કિ કુછ લોગોં કે બારે મેં આપ મિલે બિના હી દુર્ભાવના રખતે આતે હૈં. શ્રી ગુરુજી કા નામ મેરી એસી સૂચી મેં સબસે ઉપર થા, જિનકા મૈં તિરસ્કાર કરતા થા.
સાક્ષાત્કાર કે અંત મેં યહી ખુશવંત સિંહ લિખતે હૈ - ક્યા મૈં શ્રી ગુરુજી સે પ્રભાવિત હુઆ ? મેં કુબૂલ કરતા હૂં કિ "હાં.
તો યહ હૈ સચ.
તથ્ય ઔર સંદર્ભો કે દર્પણ મેં દેખેં તો શ્રી ગુરુજી કા સમગ્ર વૈચારિક સાહિત્ય પઢે બિના, ઉન્હેં પ્રત્યક્ષ મિલને કા પ્રયત્ન કિયે બિના સરાસર જૂઠા પ્રચાર કરને વાલે વામપંથિયોં કે કૌશલ્ય કા ચિત્ર સ્પષ્ટ હોતા હૈ.
ઇીક્ષભવ જ્ઞર વિંજ્ઞીલવતિં મેં ‘અંતર્ગત સંકટ’ ઇસ પ્રકરણ મેં જિન તીન સંકટોં કા ઉલ્લેખ હૈ ઉનમેં સે જિહાદી મુસ્લિમ કટ્ટરવાદ કે આતંક સે આજ સારી દુનિયા ત્રસ્ત હૈ. યે તત્ત્વ ભારત મેં જો અલગાવવાદી ગતિવિધિ ચલા રહે હૈં ઉસસે આજ સારા દેશ ચિંતિત હૈ. ચર્ચ કે દ્વારા છલ-કપટ સે ચલ રહા ક્ધવર્જન, અનેક અરાષ્ટ્રીય ગતિવિધિ કો મિલતા ઉનકા છૂપા સમર્થન, ઔર અર્બન માઓવાદ યા નક્સલવાદ કે સંકટ કી ગંભીરતા અભી કી કુછ ઘટનાઓં સે સભી કે સામને આયી હૈ.
ભારત મેં રહને વાલે ઈસાઈ યા મુસલમાનોં કો સાથ લેકર ભારત ભવિષ્ય ગઢને કે પ્રયાસ કે સાથ હી ઉન કી આડ મેં જો અતિવાદી, જિહાદી, અરાષ્ટ્રીય તત્ત્વ ભારત વિખંડન કે કાર્ય મેં સક્રિય હૈ ઉનસે સાવધાન રહના ભી આવશ્યક હૈ. શ્રી ગુરુજી દ્વારા દિયા ગયા યહ ઇશારા આજ ભી સમકાલીન ઔર સાર્થક હૈ.
કહના ચાહિયે કી હિન્દુ જીવન, અપના મૂલ વિચાર ઔર મૂલ્યોં કો કાયમ રખતે હુએ જિસ તરહ કાલાનુપ આવિષ્કૃત હોતા રહા હૈ, વૈસે હી સંઘકાર્ય કા સ્વપ હૈ. સંઘ કી ૯૨ વર્ષ કી યાત્રા મેં અનેક ચઢાવ ઉતાર આયે. વિરોધ, દુષ્પ્રચાર, કુઠારાઘાત કે અનેક પ્રયાસ હુએ. ઇન સબ કે બાવજૂદ સંઘકાર્ય ઔર વિચાર સર્વવ્યાપી ઔર સર્વસ્પર્શી બન રહા હૈ, બઢ રહા હૈ. ઇસકે પીછે મૂલ હિન્દુ ચિંતન સે પ્રેરિત યુગાનુકૂલ પરિવર્તનશીલતા ઔર ‘લચીલી કર્મઠતા’ હી શાયદ કારણ હૈ.