શીતળા સાતમની કથા : કેમ આ દિવસે લોકો ચૂલો સળગાવતા નથી...?

    ૦૧-સપ્ટેમ્બર-૨૦૧૮   
કુલ દૃશ્યો |

 
 
શ્રાવણ વદ સાતમ નિમિત્તે વિશેષ
 
ઇશ્ર્વરનગર નામે એક ગામમાં એક ડોશી તેના બે દીકરાની વહુઓ સાથે રહેતી હતી. મોટી વહુ જબરી કજિયાખોર અને ઈર્ષાની ભરેલી હતી. વાત વાતમાં વાંકું પાડતી. જ્યારે નાની વહુ ઘણી ભલી, ભોળી અને પારકાના દુ:ખે દુ:ખી થનારી હતી.
પવિત્ર શ્રાવણ માસ આવ્યો. રાંધણછઠ્ઠના દિવસે નાની વહુ રસોડે રાંધવા બેઠી અને રાત સુધી રાંધતી રહી. પછી ચૂલો ઠારવાનો વિચાર કરતી હતી. ત્યાં પારણે પોઢેલો નાનો છોકરો રડવા લાગ્યો. સાતે કામ પડતાં મૂકીને નાની વહુએ છોકરાને ખોળે લીધો. જરા આડા પડખે થઈ. દિવસ આખાનો થાક હોવાથી જરાક આંખ મળી ગઈ અને ચૂલો ઠારવાનો રહી ગયો.
અર્ધી રાત પછી શીતળા મા ઘેર ઘેર ફરવા નીકળ્યાં. ફરતાં ફરતાં નાની વહુના ઘેર આવ્યાં અને ચૂલામાં આળોટવા લાગ્યાં. ત્યાં તો શરીરને ઠંડક વળવાને બદલે કાળી લાય લાગી અને શીતળા મા દાઝી ગયાં. આથી માને ઘણો ક્રોધ વ્યાપી ગયો. તરત જ નાની વહુને શ્રાપ દીધો, ‘હે મૂર્ખ સ્ત્રી, જેમ મારું શરીર બળ્યું તેમ તારું પેટ બળજો.’
 
નાની વહુ સવારે ઊઠી. ચૂલા તરફ નજર કરી તો ચૂલો સળગતો હતો અને પડખામાં સૂતેલો છોકરો બળીને ભડથું થઈ ગયો હતો.
 
એ તો રડતી રડતી સાસુ પાસે ગઈ. બધી વાત કરી, સાસુએ ગળગળા અવાજે આશ્ર્વાસન આપતાં કહ્યું, વહુ, ધીરજ ધર, શીતળા મા પાસે જઈને તારા છોકરાનું જીવન માંગજે. મા તો દયાળુ છે. જરૂર તારા પર કૃપા કરશે.’
 
નાની વહુ સાસુના આશીર્વાદ લઈ, છોકરાને સૂંડલામાં નાખી શીતળા માનું રટણ કરતી જાય. રસ્તામાં તલાવડી આવી.
નાની વહુને સૂંડલો લઈને જતી જોઈ તલાવડી બોલી, ‘બાઈ રે બાઈ, ક્યાં હાલી ?’
 
નાની વહુએ શીતળા માના કોપની વાત કરી અને માની કૃપા મેળવવા જાઉં છું એમ કહ્યું ત્યારે તલાવડી બોલી.
 
બહેન ! અમારું પણ એક કામ કરજે. અમારા એવાં તે શાં પાપ છે કે કોઈ અમારું પાણી પીએ તો મૃત્યુને પામે છે ? મા મળે તો અમારા દુ:ખનું નિવારણ પૂછજે.’
 
નાની વહુએ શીતળા માના કોપની વાત કરી ત્યારે આખલા બોલ્યા, અમારું ય એક કામ કરજે. અમે સદાય લડ્યા જ કરીએ છીએ. અમારી ડોકે આ ઘંટીનાં પડ છે તે કેમેય કરીને છૂટાં પડતાં નથી. તો અમારા એવાં તે શું પાપ હશે ? તેથી અમારા પાપનું નિવારણ પૂછતી આવજે.
 
રસ્તામાં એક ડોસી મળી. વહુને જોઈ ડોશી બોલી, ‘બાઈ રે બાઈ, આમ હાંફળી-ફાંફળી ક્યાં હાલી ?’ વહુએ શીતળા માના કોપની વાત કરી ત્યારે ડોશી બોલી, ‘અલી! જરાક મારું માથું તો જોઈ દેતી જા.’
 
નાની વહુને ઉતાવળ હતી, પણ એ ઘણી દયાળુ હતી. તેણે સૂંડલો નીચે મૂકીને છોકરું ડોશીમાના ખોળામાં આપી એ તો મંડી માથું જોવા. જેમ જેમ વહુના હાથ ડોશીમાના માથામાંથી જુઓ કાઢવા લાગ્યા તેમ તેમ પેલાં ડોશીના હાથ છોકરાના શરીર ઉપર ફરવા માંડ્યા. થોડીવારમાં તો વહુએ ડોશીના માથામાંથી જુઓ વીણીને માથું ચોખ્ખું કરી નાખ્યું. માથામાંથી ખંજવાળ ગઈ અને ડોશી બોલ્યા, હાશ બહેન, દીકરી ! તેં મારા માથામાંથી ખંજવાળ મટાડી.’ જેમ મારી પીડા ઠારી છે તો તેમ તારું પેટ ઠરજો.
 
જ્યાં ડોશીમા આટલું બોલ્યાં કે ખોળામાં છોકરું ઉંવા ઉંવા કરી રડવા લાગ્યું. છોકરાને રોતું જોઈને વહુતો હરખઘેલી થઈ અને એના મનમાં આનંદ સમાતો નથી, પણ થોડીવારમાં જ તેને વિચાર આવ્યો કે માનો ન માનો આ ડોશીમા એ જ શીતળા માતા છે. એ ડોશીમાના પગે આળોટી પડી. બસ, મા ! હું તમને ઓળખી ગઈ છું. મને માફ કરો માતાજી ! મારી ભૂલ હું કબૂલ કરું છું. તમે મારી ઉપર દયા કરી મને માફ કરી મારો દીકરો સજીવન કર્યો, નહીં તો મારું શું થાત ? આમ કહી તે રડવા લાગી.
ત્યારે શીતળા મા બોલ્યાં, રડ નહીં દીકરી ! મારું વ્રત કરનાર બધી રીતે ધ્યાન રાખવું જોઈએ. વ્રત અખંડ રહેવું જોઈએ. વિધિ પ્રમાણે વર્તવું જોઈએ, એમાં જરાય ભૂલ ન થાય તેનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ. જરાય ભૂલ થઈ તો વ્રત ફળે નહીં અને શાપ લાગે, પાપ લાગે માટે હવેથી ધ્યાન રાખજે. જા, સુખી થા. મારા આશીર્વાદ છે.’
 
શીતળા માના આશીર્વાદ લઈ વહુ પોતાના સજીવન થયેલાં છોકરાને કાંખમાં નાખી જવા તૈયાર થઈ અને બે હાથ જોડી બોલી, માતાજી, ! રસ્તામાં આવતાં બે તલાવડી છે.
 
તેના પાપનું નિવારણ શું ? તે આપ દયા કરીને કહો. વહુની વાત સાંભળી શીતળા માએ કહ્યું, ‘બેટા ! આગલા ભવમાં એ બેય શોક્યો હતી. બેયની વચ્ચે એવું વેર-ઝેર હતું કે રોજ લડે ! ઘેર દૂઝણાં હતાં તેથી વલોણું હતું. એટલે છાસ થાય અને છાશ કોઈ આડોશી-પાડોશી અતિથિ અભ્યાગત લેવા આવે ત્યારે એ છાશમાં છલોછલ પાણી નાંખીને આપે. એ પાપના લીધે એનું પાણી આજે કોઈ પીતું નથી. માટે હવે તું જઈને એમાંથી ખોબો પાણી પીજે એટલે એમનાં પાપોનો નાશ થશે.’
 
પછી તો તલાવડીના પાપનું નિવારણ સાંભળી ફરી વહુએ બે હાથ જોડી માતાજીને કહ્યું, ‘માતાજી ! ત્યાર પછી રસ્તામાં આવતાં બે આખલા મળ્યા. બંને આખલા આખો દિવસ સામ-સામે લડતા જ હોય છે અને તે બંનેના ગળામાં ઘંટીના પડીયા લટકે છે. એમના પાપનું નિવારણ શું છે તે કહો.
 
શીતળા માએ કહ્યું, ‘સાંભળ દીકરી, ગયા ભવમાં એ બંને દેરાણી જેઠાણી હતાં. બેય ટૂંકા મનવાળી, ઘરમાં ખાંડણિયું (ખાણિયો) અને ઘંટી હતાં, પણ આડોશી-પાડોશી દળવા ખાંડવા આવે તો છણકા કરી કાઢી મૂકતી. કોઈને દળવા ખાંડવા દે નહીં. આ પાપ આજે તેમને નડે છે. તો તું એમની પાસે જજે અને તેમના ગળામાં બાંધેલા ઘંટીનાં પડિયાં છોડીને બેયનો છુટકારો કરજે એટલે પછી કોઈ દિવસ તેઓ લડશે નહીં.’ આમ આટલું કહી શીતળા મા આશીર્વાદ આપી અલોપ થઈ ગયાં. વહુ તો પોતાના સજીવન થયેલા દીકરાને લઈ ઘરે આવવા ચાલતી થઈ. રસ્તામાં પેલા બે આખલા મળ્યા.
 
બાઈ રે બાઈ, સોંપેલાં કામ કર્યાં ?
અમારા પાપના નિવારણ જાણ્યાં ?
 
વહુ કહે, ‘હા ગયા જનમમાં તમે બેય દેરાણી જેઠાણી હતાં. ઘરમાં ખાંડણિયું ઘંટી હોવા છતાં કોઈને દળવા ખાંડવા દેતા ન હતાં. આમ કહી વહુએ બેયના ગળે બાંધેલા ઘંટીના પડ છોડી નાખ્યા અને બંને લડતા બંધ થઈ ગયા.
 
વહુ તો આગળ વધી. આગળ જતાં રસ્તામાં પેલી બે તલાવડી આવી. તલાવડી પાસે પહોંચતાં વહુએ તલાવડીએ આગલા જનમની વાત કહી અને કહ્યું, ‘બહેન ! ભગવાન પાસે તો ચોખ્ખો ન્યાય છે. કે જેવું કરો એવું ભરો.
 
માટે હવે ધ્યાન રાખજો બહેનો. ભૂખ્યાને અન્ન અને દુ:ખિયાને જે યથાશક્તિ પ્રમાણે મળે તે આપજો. આમ કહી વહુએ ખોબો ભરીને તલાવડીમાંથી પાણી પીધું અને કહ્યું, ‘ભગવાન તારું ભલું કરે.’
 
આટલું બોલતાં આકાશમાંથી પંખીઓનું ટોળું તલાવડી ઉપર ઉતરી પડ્યું. પશુઓ પાણી પીવા આવવા લાગ્યાં. આ જોઈ બેય તલાવડીઓ આનંદિત થઈ ઊઠી.
 
ઘેર જવામાં મોડું થઈ જશે. એમ વિચારી વહુ છોકરાને લઈ ચાલી. ઘેર આવીને સાસુમાના ખોળામાં છોકરો આપી કહ્યું.
 
સાસુમા ઓ સાસુમા,
શીતળા માનાં મન ઠર્યાં અમારાં પેટ ઠાર્યાં.
માએ અમને વહાલ કર્યાં
નાના બાળ જીવતા કર્યા.
શીતળા માનાં વ્રત અમને ફળ્યાં.
 
સાસુ તો પોતાના પૌત્રને સજીવન થયેલો જોઈને હર્ષઘેલી થઈ ગઈ. વહુને વહાલ કરી ધન્યવાદ આપ્યા.
 
આ વાતને ઘણો સમય થઈ ગયો. દિવસો વીતવા લાગ્યા. વળી પાછો રાંધણછઠ્ઠનો દિવસ આવ્યો. એટલે પેલી વઢકણી બળકણી જેઠાણીના મનમાં થયું કે લાવ હુંય દેરાણીની જેમ શીતળા માના આશીર્વાદ લઉં. આમ તેણે છોકરાને ઘોડિયામાં સુવડાવ્યો. અડધી રાત સુધી રાંધણિયામાં કામ કરી ચૂલો સળગતો રાખી બાઈ તો સૂઈ ગયાં. રાત્રે ફરવાં નીકળેલાં શીતળા મા જેઠાણીના ઘરે આવ્યાં. રસોડામાં જઈને જુએ છે. તો ચૂલો સળગતો હતો. આ જોઈને શીતળા મા ક્રોધે ભરાયાં. ચૂલાની રાખમાં આળોટ્યાં અને શરીરે દાઝ્યાં. તેથી શાપ આપ્યો, ‘જેણે મારું શરીર બાળ્યું છે એનું પેટ બળજો.’
 
સવારે ઊઠીને જ્યાં ઘોડિયામાં જોયું તો છોકરો મરેલો પડ્યો છે. તે તો રડવા લાગી. સાસુમાએ આવીને જોયું અને જેઠાણીને કહ્યું કે, તને નક્કી શીતળામાએ શાપ આપ્યો છે, માટે તું શીતળામા પાસે જા અને એમની પાસે ક્ષમા માગ.
 
દેરાણીની માફક જેઠાણી છોકરાને છાબડીમાં નાખી ચાલતી શીતળા મા પાસે જવા નીકળી. રસ્તામાં પેલી બે તલાવડી આવી એટલે તલાવડીએ જેઠાણીને કહ્યું, ‘બહેન ! આટલો અમથો અમારો સંદેશો શીતળા માને આપજે ને !’
 
જેઠાણી બોલી, ‘જાજા મારી બાઈ, હું તો મારી ફીકરમાં છું. એમાં તારી પંચાતમાં ક્યાં પડું ?
 
આગળ જતાં પેલા બે આખલા મળ્યા. આખલાઓએ જેઠાણીને પૂછ્યું, ‘હે બહેન ! તમે શીતળામાં પાસે જાવ છો તો માને અમારો સંદેશો પણ આપજો ને.’
 
જેઠાણીએ છણકો કરતાં કહ્યું, ‘મરને મારા રોયા, હું કાંઈ નવરી નથી તે તમારા સંદેશા લઈ જાઉં.’ આમ પગ પછાડીને એ તો ચાલી.
 
જતાં જતાં રસ્તામાં એક ઝાડ આવ્યું. ઝાડ નીચે ડોશીમા બેઠાં છે. તેમણે જેઠાણીને કહ્યું, ‘બહેન ! આમ ક્યાં ચાલી ?’
 
‘શીતળા મા પાસે જાઉં છું દીકરો સજીવન કરવા જેઠાણી બોલી, ‘ભલે માડી ભલે જા. પણ જતાં જતાં જરા મારા માથામાંથી થોડી જુ કાઢતી જાને. ભગવાન તારું ભલું કરશે.’ ડોશીમા બોલ્યાં.
 
એટલે તુરત જ બોલી, ‘એય ડોશી, જોતી નથી મારો દીકરો મરેલો પડ્યો છે અને શીતળામાં હજુ મળ્યાં નથી. તને માથે જૂ છે તો બેઠી બેઠી માથું ખંજવાળ્યે રાખને મારી બાઈ. અહીં કોઈ નવરું નથી તારું માથું જોવા.’ આમ કહી જેઠાણી મોં મચકોડતાં આગળ ચાલી. આમ આખો દિવસ અને આખી રાત જેઠાણીએ શીતળા માની શોધ કરી પણ એમ શીતળા મા મળે ?
 
માટે બહેનો ! દેખાદેખી કે કોઈની ઈર્ષ્યાથી બળીને એવું કોઈ કાર્ય ન કરવું કે જેથી જેઠાણી જેવું થાય. કર્મ આપણે કરીએ છીએ અને તેનું ફળ આપણે ચોક્કસ ભોગવવું પડે છે. કોઈનુંય સારું થતું હોય તો ટાપું ટીયું કરીને કામ કરી છૂટવું પણ નકારો ન કરવો. બને તો દાન-દક્ષિણા આપવી. ભૂખ્યાને ભોજન આપવું. આમ કરવાથી માતાજી આપણા ઉપર ખુશ રહેશે.
 
જેઠાણી શીતળામાને ઓળખી ના શકી અને રખડી રખડીને રોતી કકળતી ઘેર પાછી આવી. સાસુ પાસે ઢગલો થઈને પડી. સાસુએ તેને શિખામણ આપી કે, વહુ ! અજાણતાં થઈ ગયેલી ભૂલ માફ થાય છે. પણ જાણી જોઈને કરેલી ભૂલ કદી માફ થતી નથી. જેવું કરો તેવું ભરો એ ભાવના ભૂલશો નહીં.
 
***
 
(જય શીતળા મા ! જેવાં નાની વહુને ફળ્યાં તેવાં વ્રત કરનારને, સાંભળનારને, લખનારને અને વાંચનારને સૌને ફળજો.)
 
નોંધ : શીતળા સાતમે લોકો ચૂલો સળગાવતા નથી અને આગલા દિવસે રાંધેલું અન્ન ખાવાની પરંપરા છે.

ટીમ સાધના

સાધનાની સંપાદકીય ટીમ દ્વારા લખાયેલા લેખ એટલે ટીમ સાધના...