સંઘ ઔર રાજનીતિ રા.સ્વ.સંઘના સહ સરકાર્યવાહજીના મતે...

    ૧૦-મે-૨૦૧૯


 

(રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના સહ સરકાર્યવાહ મા. શ્રી મનમોહનજી વૈદ્ય દ્વારા સંઘ અને રાજકારણના વિષયમાં વિસ્તૃત છણાવટ કરતો લેખ પ્રકટ થયો છે, જે અહીં હિન્દી ભાષા અને ગુજરાતીમાં લિપીમાં પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યો છે)

રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ સ્થાપના કે સમય સે હી સ્વયં કો સંપૂર્ણ સમાજ કા સંગઠન માનતા, બતાતા રહા હૈ. સ્વતંત્રતા કે પશ્ર્ચાત્ ભી સંઘ કી ઇસ ભૂમિકા મેં કોઈ અંતર નહીં આયા. ઇસલિયે સ્વતંત્રતા કે પશ્ર્ચાત્ ૧૯૪૯ મેં સંઘ કા જો સંવિધાન બના ઉસ મેં ભી યહ સ્પષ્ટ હૈ કિ યદી કોઈ સ્વયંસેવક રાજનીતિ મેં સક્રિય હોના ચાહતા હૈ તો વહ કિસી ભી રાજનૈતિક દલ કા સદસ્ય બન સકતા હૈ. યહ સંવિધાન ભારતીય જનસંઘ કી સ્થાપના કે પહલે બના હૈ. જનસંઘ કી સ્થાપના કે બાદ ભી, ઉસમેં અનેક સ્વયંસેવક ઔર પ્રચારકોં કો દેને કે બાદ ભી ઈસ મેં કોઈ બદલ નહીં હુઆ હૈ.

લોકતાંત્રિક વ્યવસ્થા મેં એકાધિક દલ હોના સ્વાભાવિક હી હૈ. સંઘ કે સંપૂર્ણ સમાજ કા સંગઠન હોને કે નાતે યહ ભી સ્વાભાવિક હી હૈ કિ સમાજ કા કોઈ ભી ક્ષેત્ર સંઘ સે અસ્પર્શિત નહીં રહેગા ઔર સ્વયંસેવક સમાજજીવન કે હર ક્ષેત્ર મેં અપની રાષ્ટ્રીય દૃષ્ટિ લેકર જાએંગે. ઐસે મેં ચૂંકી કુછ સ્વયંસેવક રાજનીતિ મેં સક્રિય હૈ ઇસલિયે સંઘ રાજનીતિ કરતા હૈ, યા વહ રાજનીતિક દલ હૈ, યહ કહના અનુચિત ઔર ગલત હોગા. રાજનીતિક દલ સમાજ કે કેવલ એક હિસ્સે કા પ્રતિનિધિત્વ કરતા હૈ ઔર સમાજ કા દૂસરા હિસ્સા ભી હોતા હૈ.

સંઘ જબ સંપૂર્ણ સમાજ કા સંગઠન હૈ તો યહ સંપૂર્ણ કિસી એક હિસ્સે કા હિસ્સા કૈસે બન સકતા હૈ ?

Party stands for a 'part' and there is bound to be a counter part. Sangh stands for the entire society. Conceptually RSS and Hindu society are coterminus and psychologically they are one. Then how can the Whole be a party to a 'part' ?

સંઘ સ્થાપના (૧૯૨૫) કે બાદ ૧૯૩૦ મેં સવિનય અવજ્ઞા આંદોલન મેં ભાગ લેતે સમય ડૉક્ટર હેડગેવાર, અન્ય સ્વયંસેવક એવમ્ સહકારિયોં સાથ સત્યાગ્રહ કે લિયે જાને કે પહલે, સરસંઘચાલક કા દાયિત્વ અપને સહકારી ડૉક્ટર પરાંજપે કો સૌંપ કર, વ્યક્તિગત તૌર પર સત્યાગ્રહ મેં સહભાગી હુએ થે ઔર ઉસકે લિયે ઉન્હેં એક વર્ષ સશ્રમ કારાવાસ કી સજા હુઈ. સ્વતંત્રતા-પ્રાપ્તિ કે પશ્ર્ચાત ગૃહમંત્રી સરદાર પટેલ દ્વારા સંઘ કો કોંગ્રેસ મેં વિલીન કરને કા પ્રસ્તાવ આને પર શ્રી ગુરુજી ને ઉસે સ્વીકાર નહીં કિયા, ક્યોંકિ સંઘ એક દલ બનના નહીં, અપિતુ સંપૂર્ણ સમાજ કા સંગઠન કરના ચાહતા થા. રાજનીતિ મેં એક રાષ્ટ્રીય વિચાર કે દલ કી આવશ્યકતા કો ધ્યાન મેં રખ કર સંઘ ને યહ રિક્તતા પૂરી કરની ચાહિએ ઐસા ડૉક્ટર શ્યામાપ્રસાદ મુખર્જી દ્વારા પ્રસ્તાવ આને પર શ્રી ગુરુજી ને ઉન્હેં સ્પષ્ટ કહા કિ યહ કામ આપ કીજિએ, સંઘ આપકો સહાયતા કરેગા, પરંતુ સંઘ સંપૂર્ણ સમાજ કે સંગઠન કા અપના કાર્ય હી કરતા રહેગા.

આપાતકાલ મેં હુએ ૧૯૭૭ કે લોકસભા કે ચુનાવ કે સમય જનતા પાર્ટી કી સરકાર બનને મેં સંઘ સ્વયંસેવકોં કા મહત્ત્વપૂર્ણ યોગદાન થા. અનેક દલોં કો લેકર બની જનતા પાર્ટી મેં, અર્થાત્ સત્તા મેં, સહભાગી હોને કા આકર્ષક પ્રસ્તાવ આને પર ભી તત્કાલીન સરસંઘચાલક શ્રી બાબાસાહેબ દેવરસ ને ઇસ પ્રસ્તાવ કો અસ્વીકાર કરતે હુએ યહ કહા કિ વિશિષ્ટ પરિસ્થિતિ મેં સંઘ ઇસ ચુનાવ મેં સહભાગી હુઆ થા. અબ સંઘ અપને નિયત કાર્ય, સંપૂર્ણ સમાજ કે સંગઠન કે કાર્ય મેં હી લગેગા.

યહ સબ સમજને કે લિયે સમાજ મેં સંગઠન નહીં, સંપૂર્ણ સમાજ કો હીં સંગઠિત કરને કે સંઘ કે વિચાર કે પીછે કી ભૂમિકા સમઝના આવશ્યક હૈ.

સંઘ કી ૨૦૧૮ કી પ્રતિનિધિ સભા મેં સંઘ કે જ્યેષ્ઠ સ્વયંસેવક શ્રી મા. ગો. વૈદ્ય, સંઘ કે સરકાર્યવાહ કે નિમંત્રણ પર પ્રતિનિધિ સભા મેં આયે થે. ઉસ દિન ઉનકા ૯૫વાં જન્મદિન થા. વે વર્ષ કી આયુ સે (૧૯૩૧ મેં) સંઘ કે સ્વયંસેવક બને હૈં તબ સે લગાતાર સક્રિય હૈ. ઉસ નિમિત્ત પૂજનીય સરસંઘચાલક કે દ્વારા ઉનકા સન્માન ઔર અભિનંદન કિયા ગયા. ઉસ સમય અપના મનોગત વ્યક્ત કરતે સમય શ્રી મા. ગો. વૈદ્યજીને કહા, ‘સંઘ કો સમઝના આસાન નહીં હૈ. પશ્ર્ચિમ કે દ્વંદ્વાત્મક (ઇશક્ષફિુ) સોચ સે સંઘ કો સમઝના સંભવ નહીં. ભારતીય સોચ કી એકાત્મ દૃષ્ટિ સે હી આપ સંઘ કો સમઝ સકતે હૈં.’

"ઈશાવાસ્ય ઉપનિષદ કે પાંચવે મંત્ર મેં આત્મતત્ત્વ કા વર્ણન કરતે સમય ઉપનિષદકાર કહતે હૈ -

તદેજતિ તન્નૈજતિ તદ્રે તદ્વન્તિકે

તદન્તરસ્ય સર્વસ્ય તદુ સર્વસ્યાસ્ય બાહ્યત:

વહ આત્મતત્ત્વ ચલતા હૈ ઔર નહીં ભી ચલતા હૈ. વહ દૂર હૈ ઔર સમીપ ભી હૈ. વહ સબ કે અંતર્ગત હૈ ઔર વહી સબ કે બાહર ભી હૈ.’

યહ બાત પરસ્પર વિરોધી લગને વાલી હૈ ફિર ભી સત્ય હૈ.

કુછ ઐસી હી બાત સંઘ પર લાગૂ હોતી હૈ. સંઘ સંપૂર્ણ સમાજ કા સંગઠન હૈ. ઔર સમાજ કા સ્વરૂપ વ્યામિશ્ર હોતા હૈ. સમાજ કે સાંસ્કૃતિક, મજદૂર, વિદ્યાર્થી, શિક્ષા સેવા, રાજનીતિ, ધાર્મિક એસે વિભિન્ન ક્ષેત્ર રહેંગે. સંપૂર્ણ સમાજ કે સંગઠન મેં યે સભી પહલૂ આયેંગે. પર સંઘ, કિસી એક અંગ કા સંગઠન નહીં હૈ વહ સંપૂર્ણ સમાજ કા સંગઠન હૈ. સંઘ સ્વયંસેવક સામાજિક, સાંસ્કૃતિક, શિક્ષા, રાજનીતિ, સેવા, ધાર્મિક આદિ સભી ક્ષેત્રોં મેં સક્રિય હોતે હુએ ભી સંઘ ઇસમેં સે કેવલ કોઈ ભી એક સંગઠન નહીં હૈ. સંઘ ઇસસે ઉપર ભી કુછ હૈ. વહ સંપૂર્ણ સમાજ કા સંગઠન હૈ. જૈસે પુરુષસૂક્ત મેં ઉસકા વર્ણન હૈ કિ વહ પૃથ્વી સહિત સંપૂર્ણ વિશ્ર્વ મેં વ્યાપ્ત હો કર ભી દસ ઉંગલી શેષ બચતા હૈ. ( ભૂમિં વિશ્વતો વૃત્વાત્યતિષ્ઠદશાન્ગુલં)

ઇસે ઇસ પ્રકાર ભી સમજા જા સકતા હૈ કિ અણુવૈજ્ઞાનિકોં ને એક સમય યહ કહા થા કિ અણુ અવિભાજ્ય હૈ. ફિર ઉન્હોંને કહા કિ અણુ વિભાજ્ય હૈ ઔર ઉસમેં મુખ્યત: તીન કણ હોતે હૈ. ઇલેક્ટ્રોન, પ્રોટોન ઔર ન્યૂટ્રોન. ફિર કહને લગે કિ તીન હી નહીં ઔર ભી અનેક સૂક્ષ્મ કણ હોતે હૈં. ફિર વે કહને લગે કિ વે કણ નહીં, વે તરંગ કે સમાન ગુણધર્મ દિખાતે હૈ. ફિર આગે ઔર ખોજ હુઈ તો કહને લગે કિ વે દોનોં હૈ. કણ ભી ઔર તરંગ ભી. ફિર હેસનબર્ગ ને કહા કિ યહ અનિશ્ર્ચિત હી હૈ કિ વહ કણ હૈ યા તરંગ હૈ. વાસ્તવિક વહ કભી ભી કુછ ભી હો સકતા હૈ. ઈસેહેસનબર્ગ કા અનિશ્ર્ચિતતા કા તત્ત્વકે નામ સે જાના જાતા હૈ. Heisenberg's uncertainty principle. યહી બાત "ઈશાવાસ્ય ઉપનિષદ ભી કહતા હૈ. ઇસકો સમજેંગે તો હી ભારતીય ચિંતન કી એકાત્મ દૃષ્ટિ (Integral approach),, (દ્વંદ્વાત્મક નહીં Binary approach) કો આપ સમઝ સકેંગે. તો હી સંઘ કે અસલી સ્વરૂપ કો આપ સમઝ સકેંગે એસા ઉન્હોંને (શ્રી મા. ગો. વૈદ્ય) કહા.

ઇસલિયે સંઘ સંપૂર્ણ સમાજ કા સંગઠન હોને કે કારણ, ઔર રાજનીતિક ક્ષેત્ર સમાજ કા એક અંગ હોને કે નાતે ઇસ ક્ષેત્ર મેં ભી સ્વયંસેવક સક્રિય હોંગે. ચુનાવ યહ લોકતંત્ર કા ઉત્સવ હોને કે કારણ અધિકાધિક મતદાન હો ઔર વહ સ્થાનિક મુદ્દે યા છોટે વિષયોં સે ઉપર ઉઠકર રાષ્ટ્રીય દૃષ્ટિકોણ સે સમુચિત વિચાર કર રાષ્ટ્ર કે હિત મેં લોગ મતદાન કરે એસા જનજાગરણ ભી સ્વયંસેવક એક જાગૃત નાગરિક કે નાતે કરેંગે. સંઘ કા સંવિધાન કિસી ભી સ્વયંસેવક કો (સંઘ કે પદાધિકારી નહીં) કિસી રાજનીતિક દલ યા ઉમ્મીદવાર કા પ્રચાર કરને સે રોકતા નહીં હૈ. પરંતુ ૯૦% સ્વયંસેવક કિસી દલ યા ઉમ્મીદવાર કે નામ કા પર્ચા લેકર રાષ્ટ્રીય મુદ્દો કે બારે મેં હી જાગરણ કરતે દિખેંગે. ઐસા હોતે હુએ ભી સંઘ એક રાજનીતિક દલ યા રાજનીતિક દલ કા હિસ્સા નહીં બનતા હૈ. વહ સંપૂર્ણ સમાજ કા સંગઠન હી હૈ. ઇસે ભારતીય ચિંતન કી એકાત્મ દૃષ્ટિ ઔરઈશાવાસ્ય ઉપનિષદકી દૃષ્ટિ સે સમઝા જા સકતા હૈ.