ખેલ જગતમાં ચેમ્પિયન બનવા થનગનતા ખેલાડીઓ માટે...

 

 

૧૩૨ કરોડનો યુવાઓથી ભરેલો દેશ છતા ઓલિમ્પિકમાં મેડલ જીતનારા યુવાનો કેમ આટલા ઓછા છે? હા છેલ્લા વર્ષોમાં વિશ્ર્વના ખેલ-જગત પર ભારતના ખેલાડીઓએ જે છાપ ઊભી કરી છે પણ તે ખૂબ ઓછી છે. ક્રિકેટ સિવાય ખેલ-જગતમાં ભારતની સ્થિતિ બહુ સારી નથી ત્યારે આવો આ સંદર્ભે થોડું મનોમંથન કરીએ…

 

 

 

અમેરિકા, બ્રિટન, રશિયા, જર્મની, જાપાન જેવા દેશોની વસ્તી ભારત કરતાં ખૂબ ઓછી છે છતાં અહીં ખેલ-જગતના ચેમ્પિયનો અઢળક છે. આવું કેમ? ૧૩૨ કરોડની વસ્તી ધરાવતા યુવાનોના દેશમાં ચેમ્પિયન ખેલાડીઓની અછત કેમ છે? શું ભારતના યુવાનોનાં બાવડાંઓમાં વિશ્ર્વ ચેમ્પિયન બનવાની ક્ષમતા નથી? સંસ્કાર, શારીરિક સ્વાસ્થ્ય, અનુશાસન... બધી રીતે પશ્ર્ચિમી યુવાનો કરતાં ઉચ્ચ કક્ષાના યુવાનો આ દેશમાં જન્મ્યા છે છતાં આપણા યુવાનો કેમ ઓલિમ્પિકમાં મેડલ મેળવી શકતા નથી? આજે આવા તો અઢળક પ્રશ્ર્નો મનમાં ઊભા થાય છે. જે સમજવા જેવા છે.

 

ચેમ્પિયન બનવા પરસેવો પાડવો પડે...

 

માત્ર વાતો કરવાથી વિશ્ર્વ ચેમ્પિયન ન બની જવાય. દરરોજ થાકી જવાય એટલી મહેનત કરી પરસેવો પાડવો પડે. ક્યાં છે ભારતમાં આવા યુવાનો? આપણે માત્ર ચેમ્પિયન બનવાની વાતો જ કરીએ છીએ, ચેમ્પિયન બનવા કે બનાવવા જે કરવું જોઈએ એ આપણે કરતા નથી. પશ્ર્ચિમી યુવાનો કરતાં ભારતના યુવાનો આદર્શવાદી છે, સંયમી છે, હેલ્ધી છે એવી વાતો તો આપણે વિશ્ર્વમંચ ઉપર કરીએ છીએ પણ તેમ છતાં કેમ આ પશ્ર્ચિમના યુવાનો વિશ્ર્વ ચેમ્પિયન બની રહ્યા છે? ક્યાં છે આપણા કસાયેલી કાયા ધરાવતા ચેમ્પિયન? શિસ્તબદ્ધ, મર્યાદાપૂર્વક અને નોર્મલ લાઇફ જીવનારા આપણા યુવાનો કેમ ચેમ્પિયન બની શકતા નથી? સીધી વાત છે કે કંઈક ખૂટે છે! શું ખૂટે છે...?

 

આપણે ત્યાં હંમેશાં સગવડોના અભાવનું કારણ આગળ ધરી દેવાય છે. આપણા ખેલાડીઓને યોગ્ય સગવડ મળતી નથી માટે તે ચેમ્પિયન બની શકતા નથી. પણ આ વાતમાં બહુ દમ નથી. એવા ઘણા દેશ છે જ્યાં લોકોને ખાવાના ફાંફાં છે પણ તેની માટીમાંથી પણ અનેક ચેમ્પિયન પેદા થયા છે. સગવડ કરતાં મહેનત વધુ જરૂરી છે. તન-મન અને લક્ષ્ય મેળવવાની ઇચ્છાશક્તિથી જો મહેનત કરવામાં આવે તો અગવડ નડતર બનતી નથી. પણ આપણે ત્યાં પહેલાં સગવડ જોવામાં આવે છે. મેરીકોમ, રવિ દહિયા, દિપિકા કુમારી, મીરાબાઇ ચાનુએ પહેલા સગવડ મળવાની રાહ જોઇ હોત તો આજે તેઓ વિશ્વ ચેમ્પિયન ન બની શક્યા હોત…

 

વિશ્વ ચેમ્પિયન બનવા બધું કામ છોડી સતત અને સખત મહેનત કરવી પડે, જેવું અન્ય દેશોના ખેલાડીઓ કરે છે. હંમેશાં આ ખેલાડીઓ પોતાની રમત પ્રત્યે સજાગ હોય છે. તેમની રમતમાં ફેરબદલ કરવા તૈયાર હોય છે. રાત-દિવસ જોયા વિના આખી જિંદગી તેની રમતના યજ્ઞમાં આ ચેમ્પિયનો હોમી દે છે. ત્યારે બનાય છે ચેમ્પિયન. રમતમાં રાષ્ટ્રધ્વજ રાતોરાત ન ફરકાવાય. એ દેશને એવું ગૌરવ અપાવવા પોતાની જાતને જે-તે રમતમાં ખપાવી નાખવી પડે. પણ એવું ભારતમાં ખૂબ ઓછા ખેલાડીઓમાં જોવા મળે છે.

 

થોડાં ઉદાહરણ જુવો... વેઇટલિફ્ટિંગની ચેમ્પિયન મણિપુરની રેનુબાલા ચાનુ યાદ છે? રેનુબાલાના સ્ટ્રગલના દિવસોમાં તેની પાસે બે ટંકનું ભોજન પણ હતું નહિ. આજે રેનુબાલાએ અનેક આંતર્રાષ્ટ્રીય વેઇટલિફ્ટિંગની સ્પર્ધામાં ભારતને મેડલો અપાવ્યા છે. તેની પાસે સગવડના નામે કંઈ ન હતું પણ અગવડના નામે મહેનત ખૂબ હતી. મેરીકોમ, રવિ દહિયા, દિપિકા કુમારી, મીરાબાઇ ચાનુ આજે સફળ થયા એટલે તેમને સગવડ મળતી થઈ છે બાકી અગવડતાની મહેનત કરીને જ આજે આ ચેમ્પિયનો આગળ આવ્યા છે.

 

ભારતની તીરંદાજીમાં ચેમ્પિયન દીપિકા કુમારી એક સામાન્ય રીક્ષાચાલકની દીકરી છે. અભાવોની વચ્ચે મહેનત કરી આજે તેણે આ ચેમ્પિયન પદ મેળવ્યું છે. આવા તો ભારતમાં ઘણા સ્ટાર છે. પણ અહીં પ્રશ્ર્ન એ થાય કે જો આ ખેલાડીઓને રમત માટે થોડી સગવડ મળી હોત તો ? આજે પણ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્પર્ધામાં ભાગ લેવા જતા આપણા ખેલાડીઓ જોડે રમતની યોગ્ય કિટ પણ હોતી નથી. આમાં વાંક કોનો ?

 

સ્પોટ્ર્સ કલ્ચરનો અભાવ!

 

ક્રિકેટ સિવાય આપણને કેટલી રમતો વિશેનું જ્ઞાન છે? અરે જ્ઞાનની વાત છોડો, કેટલી રમતનાં નામ આપણે બોલી શકીએ? હોકી, શૂટિંગ, કુસ્તી, ટેનિસ, તીરંદાજી, બેડમિન્ટન, લોંગ જમ્પ, રનીંગ, બોક્સિંગ, ટેબલ ટેનિસ બસ... એક-બે ઑલિમ્પિક્સને બાદ કરીએ તો આ રમતોમાં પણ આપણે કંઈ કાઠું કાઢી શક્યા નથી. હા થોડી પ્રગતિ જરૂર થઈ છે! હવે જે રમતનાં નામ (માત્ર નામ છે!) જાણીએ છીએ તેમાં હાલત આવી હોય તો બાકી રમતોમાં આપણે ક્યાં હોઈએ? આપણે ટ્રાયથ્લોન નામની રમતનું નામ સાંભળ્યું છે? લગભગ નહિ! (જાણતા હો તો વાંધો નહિ, બાકી ભારતમાં એવા ખૂબ લોકો છે!) બેઝબોલ, બાસ્કેટબોલ, સાયક્લિંગ, સ્વિમિંગ, ડાઇવિંગ, જીમ્નાસ્ટિક, જુડો, રાવિંગ, સેલિંગ, સોફ્ટબાલ, ટ્રાયથ્લોન, ટેધક્વોન્ડો, વાટર પોલો, હેન્ડબોલ... આવી ઘણી રમત છે જેમાં ભારતના યુવાનોએ હજુ શરૂઆત પણ કરવાની બાકી છે. આવામાં કઈ રીતે બની શકાય રમતની દુનિયાના વિશ્ર્વ ચેમ્પિયન?

 

શાળામાં પી.ટી.ના તાસમાંથી સ્પોટર્સ ગાયબ છે!

 

રમતને પ્રોત્સાહન આપનારી શાળાઓ કેટલી? આજે લગભગ શાળાની એક ક્રિકેટ ટીમ હોય છે પણ અન્ય રમતોનું શું? નેશનલ લેવલની ટુર્નામેન્ટનું આયોજન કરતી હોય એવી શાળા આપણે ત્યાં કેટલી? બધી જગ્યાએથી શરમ આવે તેવા જ જવાબ મળશે. આપણી શાળાઓમાં વ્યાયામ (પી.ટી.) નો એક તાસ જરૂર રાખવામાં આવે છે, પણ પી.ટી.ના આ તાસમાંથી સ્પોટર્સ ગાયબ છે. ખો-ખો, લંગડી અને લીંબુચમચીમાંથી આપણે આપણા વિદ્યાર્થીઓને બહાર જ આવવા દેવા માગતા નથી. આપણે રમતને માત્ર આનંદ માટે જ સ્વીકારી છે. સ્પોટર્સમાં કેરિયર ન બને એવું આપણે માની લીધું છે. દરેક માબાપ આજે એવું ઇચ્છે કે મારો દીકરો ક્રિકેટર બની જાય એટલે બસ! બાકીની રમતમાં તો ભૂખે મરવાનો વારો આવે! આપણે હંમેશાં એવું ઇચ્છીએ છીએ કે ભણવામાં મારો દીકરો-દીકરી 99 ટકા જ લાવે પણ સાથે સાથે કોઈ રમતમાં વિશ્ર્વ ચેમ્પિયન પણ બને! એવું કોણ વિચારે છે? આપણા સૌની મેન્ટાલીટી જ એવી ઘડાઈ ગઈ છે કે ‘‘ભણતરના ભોગે ‘રમત’ નહિ’’. ભણશો તો જ આગળ વધશો. કૂદકા મારવાથી જીવન નહિ જીવાય. અને જીવન એટલે લક્ઝરી ખાઓ, પીઓ ને મઝા કરો. આ મેન્ટાલીટી બદલવી પડશે. આપણા લોકોને કોણ સમજાવશે કે વિશ્ર્વ ચેમ્પિયન બનવા અઢળક મહેનત કરવી પડે. દસમા બોર્ડમાં નંબર... અને રમતમાં પણ ચેમ્પિયન... આ શક્ય નથી. મેરીકોમ, રવિ દહિયા, દિપિકા કુમારી, મીરાબાઇ ચાનુએ જો માત્ર ભણવાનું વિચાર્યું હોત તો તે આજે ચેમ્પિયન ન બની શક્યા હોત. હોકી પ્લેયર ધનરાજ પિલ્લે પાસે એકે ડિગ્રી નથી પણ તેમ છતાં તેને 25 વર્ષની ઉંમરે પદ્મશ્રી અવોર્ડથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યો હતો. ભારત રમતમાં પાછળ છે તો તેનું કારણ આપણી શિક્ષણપદ્ધતિ છે. ચેમ્પિયન બનવું હોય તો બાળપણથી સંસ્કાર આપવા પડે. આપણી શાળામાં રમતને કોઈ સ્થાન નથી... કદાચ એટલે જ આપણાં બાળકોને બે-ચાર રમત સિવાય બીજી રમતોનાં નામ પણ ખબર નથી.

 

આપણા જીવનમાં ફ્ટિનેસને કેટલું સ્થાન?

 

આપણે ફ્ટિનેસપ્રિય લોકો નથી. હા હવે, 21મી સદીમાં આપણે થોડા ઘણા ફ્ટિનેસપ્રિય થયા છીએ પણ એ પણ બાવડાં અને સીક્સ પેક બનાવવા પૂરતા જ! સીક્સ પેક બોડી એટલે ફ્ટિનેસ - આપણે ત્યાં ફ્ટિનેસનો આ જ અર્થ થાય છે. 25 કિ.મી. દોડી જવું અને તોય થાકવું નથી, સડસડાટ ગીરનાર ચઢી જવો અને થાકવું નહિ એ ફ્ટિનેસની આજે કોઈ વાત કરતું નથી. બધાને સુંદર દેખાવા પૂરતું જ શરીર બનાવવું છે. કદાચ એટલા માટે જ આપણી લાઇફસ્ટાઇલમાં સ્પોટર્સને અનુરૂપ ફ્ટિનેસની જગ્યા જ નથી. આપણામાંથી કેટલા દરરોજ બોડી વર્કઆઉટ કરવા મેદાનમાં જાય છે? વિદેશી લોકો એક રીતે આમાં આપણાથી આગળ છે. આપણે વિશ્ર્વ ચેમ્પિયન જેવી ફ્ટિનેસ બનાવવા મહેનત કરતા નથી પણ સુવિધાઓના અભાવની વાતો કરી બેસી રહીએ છીએ. આપણા યુવાનોએ એ જાણી લેવું જોઈએ કે એવા ઘણા દેશ છે જેની પાસે ભારત જેટલી પણ પ્રાથમિક સુવિધાઓ કે શિક્ષણ નથી, છતાં દર વર્ષે અસલી રમતગમત કહેવાય એવી સ્પર્ધાઓમાં આવા દેશના ખેલાડીઓ અવ્વલ રહે છે. કેન્યાના લોકો ગરીબ છે છતાં રનિંગમાં ત્યાંના ખેલાડીઓ બધે બાજી મારી જાય છે અને આપણે કહીએ છીએ કે ગરીબ દેશના લોકો મેચ જીતી, રનિંગ કરી પૈસા કમાઈ રહ્યા છે. એની 25 મીટર દોડવાની ક્ષમતાને આપણે સ્વીકારતા નથી. બસ, આપણને તરત પૈસા જ દેખાય છે. માટે રમતમાં સવાલ માત્ર સગવડનો નહિ ફ્ટિનેસનો છે.

 

 

 

ભારતે અન્ય દેશો પાસેથી પ્રેરણા લેવી જોઈએ?

 

ભારત કરતાં ખૂબ ઓછી વસ્તીવાળા અને અત્યંત ગરીબ દેશ પણ ઑલિમ્પિકમાં ગોલ્ડ મેડલ જીતી બતાવે છે. અમેરિકા હોય કે રશિયા હોય, બ્રિટન હોય કે જાપાન હોય બધા ભારત કરતાં આગળ છે. આ તો ઠીક પણ આસ્ટ્રેલિયા, રોમાનિયા, કોરિયા, સ્વીડન, નેધરલેન્ડ, હંગેરી, ટર્કી, ક્યુબા, પોલેન્ડ, થાઇલેન્ડ જેવા ખોબલા જેવડા દેશો પણ આ બાબતે ભારતથી આગળ છે. એમાંય વળી ચીનનું તો પૂછવું જ શું? ચીન વસ્તીમાં ભલે ભારત કરતાં આગળ હોય પણ મેડલમાં પણ ખૂબ આગળ છે. 1984ના ઑલિમ્પિક પહેલાં ચીન પાસે ઝીરો ગોલ્ડ મેડલ હતા. 1984માં ચીને 15 ગોલ્ડ મેડલ જીત્યા અને હાલ અત્યાર સુધીના બધા મળીને તેઓ 237 ગોલ્ડ મેડલ સહિત કુલ 608 મેડલ જીત્યા છે. ચીનની આ સફળતા બાદ મીડિયામાં અનેક નેગેટિવ વાતો ચીન વિશે બહાર આવી. ચીન બાળકોને અનેક યાતનાઓ આપી મેડલ જીતવા ટ્રેઇન કરે છે, પણ વિશ્ર્વ ચેમ્પિયન બનવું હોય તો યાતનાઓ તો સહન કરવી જ પડે ને! ચીનની આ યાતનાઓની વાત થાય છે પણ ચીનમાં વિશ્ર્વ ચેમ્પિયન પેદા કરવા શું કરાઈ રહ્યું છે તેની કોઈ ચર્ચા કરતું નથી. ચીન સરકારે 100 ટકા સરકારી ફંડથી ચીનમાં એક-બે નહિ પણ 1600 જેટલી રમતગમતની સ્કૂલો ઊભી કરી છે, જેનો ઉદ્દેશ માત્ર વિશ્ર્વ ચેમ્પિયનો પેદા કરવાનો છે. અહીં બાળક ચાર-પાંચ વર્ષનું થાય ત્યારથી ટ્રેઇનિંગ લેવાની શરૂ કરી દે છે. એક અંદાજ પ્રમાણે ઈ.સ. 2004માં એથેન્સમાં યોજાયેલી ઑલિમ્પિકમાં ખેલાડીઓને તૈયાર કરવા પાછળ ચીનની સરકારે આશરે 300 કરોડ ડાલરનો ખર્ચ કર્યો હતો. એથેન્સમાં ચીને કુલ 63 મેડલ મેળવ્યા હતા. એ જ રીતે અમેરિકા, ફ્રાંસ, લંડન જેવા દેશોમાં પણ બાળકોમાં સ્પોટર્‌સ કલ્ચર બાળપણથી જ પેદા કરવામાં આવે છે. લંડનમાં 16 વર્ષની ઉંમરે સ્વિમિંગમાં ગોલ્ડ મેડલ જીતનારી યે શિવેન જ્યારે છ વર્ષની હતી ત્યારે તેને સ્પોર્ટિંગ સ્કૂલમાં મોકલવામાં આવી હતી. આ સ્કૂલોમાં ખાવા-પીવા ભણવાનો ખર્ચ સરકારે ઉઠાવ્યો અને તેને ચેમ્પિયન બનાવી. ભારતમાં આવી વિશ્ર્વ કક્ષાની ટ્રેનિંગ આપે તેવી કેટલી સ્પોર્ટિંગ સ્કૂલ છે? આંગળીના વેઢે ગણાય તેટલી! એમાં પણ ભણવા, ટ્રેનિંગ લેવા ખેલાડીઓએ ખર્ચ તો ભોગવવાનો જ! ઉલ્લેખનીય છે કે વર્તમાન કેન્દ્ર સરકાર આ દિશામાં અસરકારક કામ કરી રહી છે. લાંબા ગાળે તેનું સારું પરિણામ મળે એવી આશા ભારતવાસીઓમાં જાગી છે.

 

અને છેલ્લે....

 

છેલ્લાં થોડા વર્ષોમાં આપણા જાત-મહેતન - ઝિંદાબાદવાળા ઝુઝારુ અને મહેનતુ ખેલાડીઓએ ખેલ જગતમાં ભારતને વિશ્ર્વકક્ષાએ સફળતા જરૂર અપાવી છે. ચીનમાં યોજાયેલ 2008ના ઑલિમ્પિકમાં ભારતને ત્રણ મેડલ મળ્યા હતા. લંડનના 2012માં યોજાયેલ ઑલિમ્પિકમાં આ મેડલની સંસ્થા ડબલ થઈ પણ ૨૦૧૬ના રિયો ઓલિમ્પિકમાં માત્ર ૨ મેડલ ભારતે મેળવ્યા હવે ટોક્યો ઓલિમ્પિકમાં ભારતને ૫ મેડલ મળ્યા છે જેમાં વધારો થઈ શકે છે. તેમ છતાં વાસ્તવિકતા એ છે કે મેડલ ટેલીમાં ભારતનું નામ એટલું પાછળ છે કે આપણે તે ગોતવું પણ ભારે પડે છે. આપણા કરતાં ગરીબ અને ટચૂકડા દેશ પણ આ મેડલ ટેબલમાં આપણા કરતાં આગળ હોય છે. જો આપણે આપણા ખેલાડીઓને વિશ્ર્વ ચેમ્પિયન બનાવવા હશે તો તે માટે જરૂરી અને અનેક સુવિધાઓ ઊભી કરવી પડશે. ક્રિકેટ સિવાય અન્ય રમતોને પણ પ્રોત્સાહન આપવું પડશે... ખેલાડીઓમાં મેડલ જીતવાની ઇચ્છાશક્તિ પેદા કરવી પડશે. સ્પોટર્સ એટલે માત્ર મહેનત નહિ પણ 21મી સદીમાં સ્પોટર્સ એટલે સાયન્સ... સ્પોટર્સ એટલે ટેક્નોલોજી પણ કહી શકાય. મહેનત, સાયન્સ અને ટેક્નોલોજીના ત્રિવેણી સંગમથી જ આજે વિશ્ર્વ ચેમ્પિયન બની શકાશે. ખેલાડીની મહેનત અને સરકારની મદદરૂપ ટેક્નોલોજી જો મળી જાય તો ભારતના યુવાનો પણ વિશ્ર્વ ચેમ્પિયન બની શકે છે.