દિવાળીનાં પર્વો એટલે કુદરતની કોર્ટમાં વિશ્ર્વકલ્યાણાર્થે સામાજિક ન્યાય તોલવાનાં પર્વો છે. કુદરતની કોર્ટમાં હંમેશા ન્યાય મળે છે. ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ અર્થે ચાલતા આ સંઘર્ષના પરિણામ રૂપનો ન્યાય કુદરતમાં કાળના સાક્ષીભાવે નોંધાય છે. ન્યાય-અન્યાયની અનેક સંઘર્ષગાથાઓ જ ધર્મકથાઓ સ્વરૂપે આપણા સાહિત્યમાં છે.
દિવાળીનાં પર્વો તો કુદરતમાં હંમેશા યોજાય છે. યમરાજા અર્થાત્ કાળે ભગવાનને પ્રાર્થના કરી છે. હે પ્રભુ ! આપની લીલા અપરંપાર છે. આપની લીલાઓની નોંધ રાખવી મારા માટે કઠિન છે. ચંદ્રગુપ્તનો ચોપડો પણ સતત આની નોંધ કરે છે. આ નોંધ અજન્મા તથા અમર છે, પણ હે પ્રભુ ! પૃથ્વીલોકમાં ચંદ્રગુપ્તને રાહત મળે અને તેના ચોપડામાં નોંધતા પૃથ્વીલોકનાં પર્વોની ચોક્કસ માહિતીનો સંગ્રહ થાય તેવું કંઈક ગોઠવી, મારી પર કૃપા કરો ! જગન્નિયંતાને યમરાજાની વિનંતી ન્યાયી લાગી. તેમણે ચંદ્રગુપ્તને બોલાવ્યા અને કહ્યું કે : હે ચંદ્રગુપ્ત ! તું પૃથ્વીલોકનું ભ્રમણ કરજે. ત્યાં યુગોથી કાળની નોંધ માટે-કાળગણના માટે સતયુગ, દ્વાપરયુગ, તેત્રાયુગ અને કલિયુગ એમ ચાર યુગાબ્દો છે. પૃથ્વીલોકમાં હાલ કલિયુગ છે. આ કલિયુગમાં વિવિધ પ્રકારે હાલમાં કાળગણના થાય છે. જેમ કે યુગાબ્દ-૫૧૧૯, જૈન સંવત-૨૫૪૩, વિક્રમ સંવત-૨૦૭૩, ખ્રિસ્તી સંવત-૨૦૧૭, શાલિવાહન : ૧૯૩૯, ઇસ્લામ સંવત-૧૪૩૮ તથા પારસી સંવત-૧૩૭૮ છે. હે ચંદ્રગુપ્ત ! અત્યાર સુધી તેં, આ કાળ દરમિયાન વિવિધ ઘટનાઓની સુંદર નોંધ કરી છે અને પૃથ્વીલોકમાં પણ તે ઇતિહાસ સ્વરૂપે નોંધાયેલ છે.
ચંદ્રગુપ્ત કહે છે : હે પ્રભુ ! આપ તો શ્રેષ્ઠ ન્યાયાધીશ છો. આપની કોર્ટમાં ચાલેલ તમામ કેસોનો આપે ઉત્તમ ન્યાય કર્યો છે, પણ કાળગણનાની વિવિધ પ્રવિધિઓથી હું ઉલઝનમાં-મૂંઝવણમાં મુકાયો છું. આપ એક સર્વસામાન્ય કાળ-ગણનાનો સરળ ઉપાય દર્શાવી મને રાહત આપો તેવી નમ્ર પ્રાર્થના છે. ભગવાન ચંદ્રગુપ્તની પ્રાર્થનાથી પ્રસન્ન થાય છે, અને કહે છે : હે ચંદ્રગુપ્ત ! પૃથ્વીલોકમાં સર્વે જનો ઉજવતા હોય તેવાં વિક્રમ સંવતનાં પર્વો તને જણાવું છું. જે દિવાળી પર્વો કહેવાયાં છે. આ પર્વોમાં મુખ્યત્વે ધનતેરસ, કાળીચૌદશ, દિવાળી, બેસતું વર્ષ તથા લાભપાંચમ મુખ્ય રહે છે. આ સિવાય પણ ભાઈબીજ, દેવદિવાળી જેવાં અનેક પર્વો પણ છે. હવે હું તને મુખ્ય પર્વો વિશે જણાવું છું તે તું સાંભળ !