અહલ્યાબાઈ બોલ્યા, `કેટલું છુપાવીશ તું! મારા જાણવામાં આવ્યું છે કે પ્રજા બહુ દુઃખી છે અને માલેરાવે હવે સાવ ધ્યાન આપવાનું બંધ કરી દીધું છે. તું એક વાત યાદ રાખ. મને કહેવામાં જરાય સંકોચ ના રાખીશ. મારા માટે પુત્રનાં પહેલાં મારી પ્રજા છે. માલેરાવ વિશે હું બધું જ જાણું છું. જે થયું હોય એ બધું જ કહે!'..

આખું ય માળવા એમના અંતિમ સંસ્કારમાં ઊમટ્યું હતું. રડતી-આક્રંદ કરતી વિશાળ મેદની વચ્ચે તેમની અંતિમ વિધિ સમાપ્ત થઈ. મલ્હારરાવનો દેહ પંચમહાભૂતોમાં વિલીન થઈ ગયો...

સેવકે જઈને તરત કહ્યું, `બાઈ સાહેબ, ખંડેરાવ મહારાજ મોરચા પર જવા નીકળ્યા છે. ઊંધા પડવામાં છે. તેઓ હોશો-હવાસમાં નથી. ખૂબ નશો કર્યો છે. ઘોડા પર પણ માંડ માંડ બેસી શકતા હતા. બાઈસાહેબ, આપ ગમે તેમ કરીને તેમને રોકો, નહીંતર અનર્થ થઈ જશે!'..

`કેમ સાચું કહ્યું એટલે કડવું લાગ્યું? સત્યનો નશો આવો હોય છે, એ ભલભલા નશા ઉતારી દે. તમે તમારા કૂળ માથે કલંક છો એ યાદ રાખજો.'...

માણકોજી બોલ્યા, `હા, સૂબેદાર સાહેબ! તમારી અને અમારી કોઈ તુલના જ થાય તેમ નથી. અને મારી દીકરી તો શ્યામ છે, અલ્લડ છે અને બોલકી છે. તમારા રાજમહેલમાં તો કોઈ રૂપાળી અને ભડભાદર કન્યા શોભે! વિચાર કરી લેજો.'..

માણકોજી કહેતા, `માત્ર બકરીને નહીં બેટા, તને આ સૃષ્ટિ પર જે કોઈ પણ પશુ, પંખી, જંતુ દેખાય છે એ બધામાં જીવ હોય. બધાને આનંદ, સુખ, દુઃખ અને પીડા બધું ય થાય.'..

કોણ હતાં લોકમાતા અહલ્યાબાઈ હોળકર? વર્તમાન સમયમાં આ જીવનકથાનું તાત્પર્ય શું ?..

Biography Of Birsa Munda | એક સમય જ એવો આવ્યો કે બિરસાના માતા-પિતા અને ખુદ બિરસાએ પણ પોતાનો સ્વધર્મ છોડીને ઈસાઈ ધર્મ અપનાવી લીધો. કહાની અહીંથી જ શરૂ થાય છે. આજે બિરસા મુંડા આદિવાસીઓના ભગવાન તરીકે પુજાય છે. ધરતી આબા એટલે કે ‘જગત પિતા’ તરીકે એક એક આદિવાસી એમને માન આપે છે...

આપ્ટે માસ્તરે શાંતિથી કહ્યું, ‘સાહેબ ! મને માફ કરો. તમે મારા કરતાં મોટા છો. તમારું અપમાન કરવાની મારી લગીરેય કલ્પના નથી, છતાંય કહું છું કે જે શાળામાં લોકમાન્ય ટિળક જેવા મહાન દેશભક્તનું નામ લેવાની પણ મનાઈ હોય એ શાળામાં એક પળ પણ રહેવાની મારી પોતાની ઇચ્છા નથી.’ આવો સણસણતો જવાબ આપી, પોતાનું રાજીનામું આચાર્યના મેજ પર મૂકી તેઓ શાળાની બહાર ચાલ્યા ગયા...