વિદ્વાનોની વાત અહલ્યાબાઇને ગળે ઊતરી. એ પછી શાસ્ત્રીઓએ તેમને વિનંતી કરી કે, `માતોશ્રી, આપને મહાદેવની આણ છે. આપ હવે અન્નજળના ત્યાગનો નિર્ણય ભૂલીને ભોજન-પાણીગ્રહણ કરી લો.'..

પૂર્ણપણે જાગૃત થઈને અહલ્યાબાઈએ મરાઠાઓની એકતા એ જ સમયની માંગ છે એમ સમજીને અથાક પ્રયત્નો શરૂ કરી દીધા હતા. ..

અહલ્યાબાઈ સત્તા પર આવ્યાં ત્યારે કેવળ એક સ્ત્રી હોવાના કારણે એક રાજ્યકર્તા બનવા માટે તેમને અનેક સંકટોનો સામનો કરવો પડ્યો. પોતાના કર્તૃત્વથી અહલ્યાબાઈએ સિદ્ધ કરી બતાવ્યું કે, સ્ત્રી પણ સક્ષમ, સફળ રાજ્યર્ક્તા બની શકે છે...

જયારે વેન્ટીલેટર પર હતા ત્યારે પોતાનાં અર્ધાંગિનીને કહેતા કે, બીજી બાધા આખડીઓ કરવાનું છોડી દઈને માત્ર જગતજનની ભારતમાતાની ભક્તિ કર. તેઓના જીવનમાં ૨૩ના અંકનો અનોખો યોગ રહ્યો. જન્મ, લગ્ન, નોકરી અને અકસ્માત થવાની તારીખ ૨૩ જ હતી. એનાથી આગળ સંઘ સ્થાપનાના ૨૩મા વર્ષે જન્મ થયો અને બીજા ૨૩ વર્ષ પછી એટલે કે જીવનના ૨૩મા વર્ષે સંઘ સાથે જોડાયા હતા...

રમૂજી સ્વભાવના નાના જે રીતે સંઘને જીવી ગયા, તેમણે વર્તમાન પેઢીને પોતાના ઉદાહરણથી એક અભિનવ રાહ ચિંધ્યો છે. તે સદૈવ પ્રેરક રહેશે...

`અરે, બાઈસાહેબ, એ બધી ચિંતા કરવાની તમારે કયાં જરૂર છે. છોકરાઓ તો અમે જોયેલા છે. તમે એકવાર હા કહો એટલે બસ! પછીની બધી વ્યવસ્થા હું કરી લઈશ.'..

થોડીવાર ઓરડામાં સોપો પડી ગયો. અહલ્યાબાઈએ માલેરાવના ઢળી ગયેલા મસ્તકને સીધું કર્યું અને રાડ પાડતાં હોય એમ બોલ્યા, `માલેરાવ.... બેટા માલેરાવ...!'..

અહલ્યાબાઈ બોલ્યા, `કેટલું છુપાવીશ તું! મારા જાણવામાં આવ્યું છે કે પ્રજા બહુ દુઃખી છે અને માલેરાવે હવે સાવ ધ્યાન આપવાનું બંધ કરી દીધું છે. તું એક વાત યાદ રાખ. મને કહેવામાં જરાય સંકોચ ના રાખીશ. મારા માટે પુત્રનાં પહેલાં મારી પ્રજા છે. માલેરાવ વિશે હું બધું જ જાણું છું. જે થયું હોય એ બધું જ કહે!'..

આખું ય માળવા એમના અંતિમ સંસ્કારમાં ઊમટ્યું હતું. રડતી-આક્રંદ કરતી વિશાળ મેદની વચ્ચે તેમની અંતિમ વિધિ સમાપ્ત થઈ. મલ્હારરાવનો દેહ પંચમહાભૂતોમાં વિલીન થઈ ગયો...

સેવકે જઈને તરત કહ્યું, `બાઈ સાહેબ, ખંડેરાવ મહારાજ મોરચા પર જવા નીકળ્યા છે. ઊંધા પડવામાં છે. તેઓ હોશો-હવાસમાં નથી. ખૂબ નશો કર્યો છે. ઘોડા પર પણ માંડ માંડ બેસી શકતા હતા. બાઈસાહેબ, આપ ગમે તેમ કરીને તેમને રોકો, નહીંતર અનર્થ થઈ જશે!'..

`કેમ સાચું કહ્યું એટલે કડવું લાગ્યું? સત્યનો નશો આવો હોય છે, એ ભલભલા નશા ઉતારી દે. તમે તમારા કૂળ માથે કલંક છો એ યાદ રાખજો.'...

માણકોજી બોલ્યા, `હા, સૂબેદાર સાહેબ! તમારી અને અમારી કોઈ તુલના જ થાય તેમ નથી. અને મારી દીકરી તો શ્યામ છે, અલ્લડ છે અને બોલકી છે. તમારા રાજમહેલમાં તો કોઈ રૂપાળી અને ભડભાદર કન્યા શોભે! વિચાર કરી લેજો.'..

માણકોજી કહેતા, `માત્ર બકરીને નહીં બેટા, તને આ સૃષ્ટિ પર જે કોઈ પણ પશુ, પંખી, જંતુ દેખાય છે એ બધામાં જીવ હોય. બધાને આનંદ, સુખ, દુઃખ અને પીડા બધું ય થાય.'..

કોણ હતાં લોકમાતા અહલ્યાબાઈ હોળકર? વર્તમાન સમયમાં આ જીવનકથાનું તાત્પર્ય શું ?..

Biography Of Birsa Munda | એક સમય જ એવો આવ્યો કે બિરસાના માતા-પિતા અને ખુદ બિરસાએ પણ પોતાનો સ્વધર્મ છોડીને ઈસાઈ ધર્મ અપનાવી લીધો. કહાની અહીંથી જ શરૂ થાય છે. આજે બિરસા મુંડા આદિવાસીઓના ભગવાન તરીકે પુજાય છે. ધરતી આબા એટલે કે ‘જગત પિતા’ તરીકે એક એક આદિવાસી એમને માન આપે છે...

આપ્ટે માસ્તરે શાંતિથી કહ્યું, ‘સાહેબ ! મને માફ કરો. તમે મારા કરતાં મોટા છો. તમારું અપમાન કરવાની મારી લગીરેય કલ્પના નથી, છતાંય કહું છું કે જે શાળામાં લોકમાન્ય ટિળક જેવા મહાન દેશભક્તનું નામ લેવાની પણ મનાઈ હોય એ શાળામાં એક પળ પણ રહેવાની મારી પોતાની ઇચ્છા નથી.’ આવો સણસણતો જવાબ આપી, પોતાનું રાજીનામું આચાર્યના મેજ પર મૂકી તેઓ શાળાની બહાર ચાલ્યા ગયા...